Interview Miriam van Oostwaard
Net als elke arts ziet gynaecoloog Miriam van Oostwaard ook slachtoffers van seksueel misbruik en geweld in haar spreekkamer. Dit kan kort of lang geleden zijn, maar voor de behandeling blijft het belangrijke informatie.
Wat kan je van een arts verwachten als je seksueel geweld of misbruik hebt meegemaakt?
Alles wat je met je arts bespreekt, is en blijft vertrouwelijk
Vlak na de gebeurtenis – korter dan acht dagen - worden getroffenen altijd doorverwezen naar Centrum Seksueel Geweld. Soms word een arts betrokken in de periode van het seksueel geweld en de eventuele aangifte, voor bewijs van wat er gebeurd is. Maar ook later kan een arts betrokken worden. Getroffenen kunnen bij een arts terecht voor advies en vragen over de emotionele en lichamelijke gevolgen. Een arts kan meedenken, steun bieden en doorverwijzen als dat nodig is. En bij bepaalde klachten ook meekijken of die misschien te maken hebben met wat er is gebeurd.
Om je klachten en vragen zo goed mogelijk te kunnen begrijpen en je zo goed mogelijk te kunnen helpen, is het voor een arts belangrijk te weten of er kort of langer geleden seksueel geweld of misbruik heeft plaatsgevonden. Hier kan een arts dus naar vragen, maar dat gebeurt niet altijd. Ook bij eventueel lichamelijk onderzoek is het goed te beseffen dat dit belastend kan zijn voor jou. Zeker bij gynaecologisch (inwendig) onderzoek. Weet in elk geval dat alles wat je met je arts bespreekt, vertrouwelijk is en blijft. En dat jij de grens bepaalt.
Wat kan steun uit de omgeving voor getroffenen betekenen? Wat zie jij daarvan in je praktijk?
Als naaste kun je helpen door aan te bieden om mee te gaan. Het is vaak fijn een naaste mee te nemen naar een afspraak met een arts. Samen hoor je meer en kun je ook nog achteraf napraten over alles wat gezegd is. Je kan het bezoek ook samen van tevoren bespreken. Ga je het vertellen of liever niet? Wie vertelt het? Maak eventueel samen een lijstje van wat je wil zeggen en vragen.
Ook kun je steun gebruiken van je naaste bij het lichamelijk onderzoek. Je kunt je focussen op die vertrouwde persoon. Als naaste kun je bij het lichamelijk onderzoek aanwezig zijn of op een andere manier in contact blijven, zodat iemand zich niet alleen hoeft te voelen. Waar mag de naaste zitten? Wil je wel of geen hand? Soms heeft een arts nog een dokter in opleiding mee. Het is belangrijk te weten of je het oké vindt dat iemand meekijkt. Daarom zal de arts daarvoor toestemming aan jou vragen.
Wat voor gevolgen kan seksueel geweld of misbruik hebben op de mentale en lichamelijke gezondheid?
Zo'n ervaring heeft vaak ernstige gevolgen voor de lichamelijke en psychologische gezondheid, op de korte en de lange termijn. Directe lichamelijke klachten kunnen bestaan uit blauwe plekken of verwondingen. Ook kunnen seksueel overdraagbare ziekten (soa's) voorkomen en bestaat er risico op een zwangerschap. Dit heeft natuurlijk grote gevolgen voor je gezondheid en hoe je je voelt. Ook kunnen langdurige klachten ontstaan. Vooral pijnklachten in nek en schouder, bekken, kaak, hoofd en gezicht komen voor, maar ook klachten van de luchtwegen, prikkelbare darmen en hart- en vaatziekten. Verder komen ook terugkerende urineweginfecties en verschillende gynaecologische klachten voor. Zoals last van overmatige afscheiding, menstruatieklachten en premenstrueel syndroom (PMS). Deze klachten kunnen ook losstaan van het seksueel geweld.
Psychische klachten komen vaak voor. De ernst van de klachten verschilt. De meeste getroffenen hebben in het begin symptomen van post-traumatische stressstoornis (PTSS). Gelukkig wordt dit bij de helft na 4 tot 6 weken minder. Maar klachten die verband houden met seksueel geweld kunnen ook langer blijven bestaan. Zoals angst- en paniekstoornissen, problemen met eten en slapen, depressie en seksuele problemen. De symptomen van PTSS verdwijnen ook niet altijd. Soms komen ze pas na jaren naar buiten, waardoor de link met het seksueel geweld niet altijd makkelijk gelegd wordt. Seksueel geweld kan ook de verbinding met vrienden of familie verstoren.
Verder is er na seksueel geweld meer kans op een ongezonde levensstijl, bijvoorbeeld alcohol-, medicatie- en drugsmisbruik, en risicovol seksueel gedrag. Tijdens een zwangerschap komen soms ook bepaalde gevoelens of herinneringen naar boven. Er kan ook angst voor de bevalling ontstaan of voor de (inwendige) onderzoeken die misschien nodig zijn. Weet dat je hiervoor extra begeleiding kunt krijgen.
Welke gevolgen kan seksueel geweld hebben op de mentale en lichamelijke gezondheid van naasten?
Voor naasten kan de impact ook groot zijn. Dat dit iemand die dichtbij staat kan overkomen, doet iets met je. Er kunnen schuldgevoelens spelen of schaamte. Naasten kunnen dezelfde angsten en psychische en lichamelijke gevolgen ervaren als de getroffene. Daarbij kan het best lastig zijn om te weten wat je moet doen of zeggen. Deze onzekerheid kan het steunen in de weg zitten. En zo wordt het steeds moeilijker om er over te praten. Naasten vragen meestal geen hulp, terwijl ze wel hulp kunnen gebruiken, én kunnen krijgen.
Welk effect kan seksueel geweld hebben op intieme relaties en seksualiteit?
Seksueel geweld kan een grote invloed hebben op intimiteit en seksualiteit. Er is over jouw grens heen gegaan. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in geen zin in seks. Er kunnen nare herinneringen opkomen bij seks of bij intimiteit. Soms treedt er een (onbewuste) lichamelijke reactie op. De bekkenbodemspier kan onbewust meer en meer gaan aanspannen. Hierdoor wordt genieten van seks belemmerd, omdat seks pijn doet. Seksuele problemen kunnen invloed hebben op de relatie. Het kan heel moeilijk zijn om hier over te praten met je partner.
Welke hulp is er beschikbaar?
Hulp begint met erover praten. Met je naasten of bijvoorbeeld met je huisarts. Bij lichamelijke en psychische klachten kan je huisarts helpen. Zoals gezegd is het belangrijk dat je huisarts op de hoogte is van wat er is gebeurd. Ook omdat ook toekomstige klachten met het seksueel geweld te maken kunnen hebben. Voor veel problemen bestaan behandelingen, maar niet voor elke klacht bestaat een oplossing. Zeker niet wanneer de klachten te maken hebben met seksueel geweld. Uitsluiten van ernstige aandoeningen, uitleg en geruststelling kunnen heel waardevol zijn. Soms is een verwijzing naar een fysiotherapeut, diëtist, medisch specialist of seksuoloog nodig.
De huisarts kan samen met jou bespreken aan welke hulp je op dat moment het meeste behoefte hebt en je verwijzen naar andere hulpverleners in je regio. Je kunt ook hulp krijgen via het Centrum voor Seksueel Geweld of Slachtofferhulp.
Wat zou je nog meer willen meegeven? Welke tips en adviezen heb je voor ze?
Je hoeft het niet alleen te doen. Samen kun je veel bereiken en je kunt veel voor elkaar betekenen. Daarvoor heb je wel elkaars hulp nodig. Maak gelegenheid om erover te praten. Wanneer er klachten ter sprake komen, hoef je niet altijd naar een arts te gaan. Misschien wil iemand er gewoon even over praten. Kijk naar wat de ander nodig heeft. En lijkt toch hulp nodig, maak dan als naaste tijd vrij om mee te gaan.
Deze tekst is meegelezen door Toine Lagro-Janssen, huisarts en hoogleraar Vrouwenstudies Medische Wetenschappen.
Lees ook het interview met