Goed omgaan met rouw

Rouw is de reactie op een ingrijpend verlies. Iedereen reageert anders op verlies. De een huilt veel en trekt zich terug, terwijl de ander intensief gaat sporten of hard gaat werken om zich beter te voelen. Hoe kan jij als professional het beste omgaan met iemand die rouwt? Wat geef je als tips mee? Waar moet je op letten? Hier krijg je antwoord op deze en andere vragen over rouw.

Er is niet 1 manier van rouwen

Ingrijpend verlies gaat niet alleen over het overlijden van iemand. Ook het verbreken van een relatie of het verlies van werk of gezondheid kan een rouwproces in gang zetten. Verlies door een plotselinge heftige gebeurtenis - een calamiteit, verkeersongeval of een moord – kan extra impact hebben. Er is niet 1 'goede manier' om te rouwen, of 1 stappenplan voor rouwverwerking. Er bestaan net zoveel manieren van rouwen als dat er mensen zijn.

Bekritiseer nooit de wijze waarop iemand omgaat met rouw. Ga niet uit van je eigen manier van rouwen of je eigen behoeften.
Benadruk dat het voelen van emoties tijdens het rouwproces heel normaal is.

Hoe uit rouw zich?

Rouw kan zich uiten in allerlei gevoelens, gedachten, gedrag en lichamelijke reacties. Iedereen ervaart andere klachten.

Gevoelens
Gevoelens die horen bij rouw zijn bijvoorbeeld wanhoop, neerslachtigheid, angst, schuld, boosheid, agressie, eenzaamheid, vermoeidheid en verdriet. Verschillende gevoelens kunnen naast elkaar bestaan. Zelfs opluchting en verdriet, of gemis en boosheid.
Gedachten
In gedachten kan iemand voortdurend bezig zijn met de overledene of juist de confrontatie met het gemis vermijden. Zelfverwijt, hulpeloosheid, hopeloosheid, gevoel van onwerkelijkheid, het kan allemaal door iemands hoofd spoken. Dat heeft ook zijn weerslag op de concentratie en kan leiden tot vergeetachtigheid.
Gedrag
Het gedrag kan veranderen en bijvoorbeeld leiden tot stemmingswisselingen, onrust, terugtrekken uit sociale contacten of agressief gedrag.
Lichamelijke reacties
Rouw kan zich uiten in verminderde eetlust, slaapstoornissen, verlies van energie, lichamelijke klachten, een greep naar alcohol, drugs en roken of vatbaarder zijn voor ziekte.

Welke tips kan ik iemand geven?

Je kunt iemand helpen met de volgende tips voor rouwverwerking:

Zorg voor een goed dagritme:
- Neem je rustmomenten
- Beweeg regelmatig en ga naar buiten
- Eet gezond en neem eventueel vitamines om je weerstand te ondersteunen
Gun jezelf de tijd voor het omgaan met je verlies
Wees mild voor jezelf en heb aandacht voor eventuele klachten. Benadruk dat door de klachten je lichaam aangeeft dat het te veel is.
Overleg met je huisarts over bijvoorbeeld slaapmedicatie en vertel dan over je situatie. Vraag niet alleen om een pilletje tegen de pijn. Vraag aandacht voor de oorzaken van de klachten en alles waarmee je nu te maken hebt.

Waar moet ik zelf aan denken?

In een periode van rouw is het belangrijk om extra op iemand te letten. Inschatten van de impact van het verlies kan lastig zijn. De volgende tips kunnen helpen:

Check in hoe het gaat. Luister met aandacht. Probeer te letten op de signalen die je ziet.
Vraag naar iemands behoeften en sluit daar zo goed mogelijk bij aan.
Geef ruimte om te rouwen op de eigen manier. Ga niet uit van je eigen manier van rouwen, of van je eigen behoeften.
Geef geen oordeel over de wijze waarop iemand rouwt.

Hoelang duurt een rouwproces?

Over de duur van een rouwproces valt geen zinnig woord te zeggen. Voor de een is dat een kwestie van maanden, voor een ander moet er gerekend worden in jaren. En hoelang het ook duurt, het is een golfbeweging, met pieken en dalen.

Rouw bestaat uit verschillende fases die vaak door elkaar lopen. Die fases worden door de rouwdeskundige William Worden vertaald naar 4 taken:

de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien,
de pijn van het verlies ervaren,
het aanpassen aan de wereld na het verlies,
weer leren genieten met de herinnering aan de overledene.

De ene taak hoeft niet voltooid te zijn om aan de andere te beginnen. Taken kunnen blijven liggen en later opnieuw worden opgenomen.

Gun iemand de tijd, de ruimte en het geduld om te rouwen.

Wanneer kan ik beter professionele hulp inschakelen?

Er zijn situaties waarin het verstandig is professionele hulp te zoeken om over het verdriet en verlies te praten. De beslissing is natuurlijk aan de rouwende zelf.

De volgende signalen zijn gebruikelijk in een normaal rouwproces, zeker in de eerste acute fase. Als ze sterk aanwezig blijven of terugkerend zijn, en het dagelijks leven langdurig beïnvloeden, is een gesprek met de huisarts een goed startpunt voor emotionele hulp.

Schuldgevoelens.
Gedachten aan zelfdoding.
Hopeloosheid.
Prikkelbaarheid of neerslachtigheid.
Lichamelijke klachten of veranderingen, bijvoorbeeld in gewicht.
Ongecontroleerde woedeuitbarstingen en wraakplannen die leiden tot vervreemding van naasten.
Iemand is niet in staat om de dagelijkse routine te vervullen of te werken.
Misbruik van medicatie, drugs of alcohol.

Terug naar de werkvloer of het klaslokaal

De eerste keer weer terug op de werkvloer of in de klas kan voor de rouwende en omgeving een ongemakkelijke ervaring zijn. Een sluitende aanpak hiervoor is er niet. Zorg dat je hier vooraf goed over nadenkt. Laat het slachtoffer weten dat het goed is hierover na te denken en te praten.

Iemand die rouwt, neemt het verdriet mee naar de werkvloer of het klaslokaal.
Luister met aandacht en zonder oordeel. En niet alleen in de eerste fase.
Er is geen maatwerkoplossing. Wees daarom flexibel en zoek of vraag naar iemands behoeften.

Praktische tips:

Vraag jezelf af of iemand alweer toe is om te gaan werken of studeren. Hoe kan je ruimte laten voor herstel zonder dat iemand zich zorgen hoeft te maken? Zijn er werkzaamheden of taken die niet kunnen wachten? Zoek naar oplossingen zonder het slachtoffer te pushen.
Wil iemand dat collega’s of medeleerlingen op de hoogte zijn van wat er is gebeurd? Denk hier goed over na en stem als dat mogelijk is af met de betrokkene zelf.
Vraag of iemand er al aan toe is om te praten over het hervatten van de werkzaamheden. Stel niet de vraag wanneer iemand terugkomt. Bespreek hoe die wil terugkeren op school of op de werkvloer. Laat een collega kort voor de ‘terugkeer’ langsgaan om te vragen wat iemand nodig heeft, fijn vindt en waar iemand tegen opziet.
Zorg voor regelmatig contact met degene die rouwt, minimaal wekelijks. Zo wordt de drempel om terug te keren niet kunstmatig opgehoogd.
Spreek af wie verantwoordelijk is om de leerling, werknemer of student te ontvangen op de eerste werkdag. Ontvang iemand bij de deur. Stel vooraf ook de andere collega’s op de hoogte. Laat ze ook weten welke werkzaamheden iemand wel en niet oppakt. Misschien stelt iemand het op prijs dat er op de eerste werkdag een centraal (koffie)moment komt. Regel dat.
De gebeurtenis kan langere tijd invloed hebben op iemands functioneren. Blijf daarover in gesprek en blijf langere tijd monitoren wat iemand nodig heeft en hoe je daarbij kan helpen. Iedereen is anders en vraagt een andere aanpak. Waar de ene medewerker graag en veel praat over wat er is gebeurd, wil de ander dat juist niet.
Houd er rekening mee dat iemand die rouwt vaak langer nodig heeft voor dezelfde werkzaamheden. Rouwen is op zichzelf al hard werken. Bedenk dat werk of opleiding heilzaam kan zijn voor iemand die rouwt. Geef tijd en ruimte want het verdriet is niet zomaar weg. Blijf luisteren zonder oordeel. Blijf ruimte geven voor verdriet.